De Jevgeni Onegin Uitdaging – Hoofdstuk 3

Waarin Onegin een liefdesbrief krijgt

Elle était fille; elle était amoureuse – een regel uit een gedicht van Malfilâtre over de onbeantwoorde liefde van Echo voor Narcissus, die verliefd is op zijn eigen spiegelbeeld.

Tatjana wordt verliefd op Onegin in de zomer van 1820. De gevoelens die ze tot dan toe alleen maar uit boeken kent, worden nu haar eigen gevoelens. En nu we haar beter leren kennen, kunnen we haar best ‘Tanja’ noemen.

Van fictie naar werkelijkheid

Tanja is de enige in haar familie die leest, en ze moet het doen met de boeken die er in huis zijn. Dat zijn Franse en Engelse romans in het romantische genre die in haar moeders jeugd zeer populair waren. Tanja’s favorieten zijn Richardson’s Clarissa (1748), Rousseau’s Julie (1761) en Madame de Staël’s Delphine (1802); alledrie sentimentele brievenromans waarin de heldin in gevaar komt door haar hartstocht. De moderne boeken in stanza 12 leert Tanja pas in hoofdstuk 7 kennen.

Over de eerste ontmoeting tussen Tanja en Onegin komen we niet veel te weten, behalve dan dat Onegin Tanja interessanter vindt dan Olga. Het is zeker geen liefde op het eerste gezicht voor Tanja; het lijkt er zelfs sterk op dat haar verliefdheid haar aangepraat werd. Bij gebrek aan echt nieuws speculeren de plattelandse buren er lustig op los, en tot Tanja’s grote ergernis worden er zelfs toespelingen gemaakt op huwelijksplannen van Onegin en Tanja. Maar het zet haar wel aan het denken…

Tanja, njanja, Vanja

Ze wordt reddeloos verliefd. Haar gevoelens zijn op een nacht zo hevig dat ze zich geen raad met zichzelf weet (17). Ze maakt haar njanja wakker en wil met haar over de liefde praten. In een scène die in alle opzichten heerlijk is vraagt Tanja haar njanja of zij destijds ook zo verliefd was. De verbaasde Njanja legt uit dat ze in haar jeugd zelfs nog nooit van liefde gehoord hadden; toen ze dertien was werd ze uitgehuwelijkt aan haar Vanja, die nog jonger was, en dat was dat. 

De brief

Tanja kan haar gevoelens dus niet kwijt bij haar njanja, van oudsher de vertrouwelinge van verliefde meisjes, zoals Shakespeare’s Juliet. Haar gevoelens zijn echter zo overweldigend dat ze ze toch kwijt moet. In het bleke maanlicht schrijft ze als in trance een liefdesbrief aan Onegin. Voor een meisje in die tijd was het een hachelijke onderneming om een liefdesverklaring aan een vrijwel onbekende man te schrijven. Haar gevoelens moeten dus echt heel hevig geweest zijn, omdat ze de brief niet alleen schrijft, maar ook daadwerkelijk verzendt. 

Hoewel Tanja hartstochtelijke liefde en de uiting daarvan in woorden alleen uit haar boeken kent, benadrukt Poesjkin in stanzas 22 tot 31 dat Tanja’s brief oprecht en origineel is. De brief, zonder aanhef en afsluiting, is ingetogen ondanks de invloed van Richardson en Rousseau. Ze schrijft over het (nood)lot, voorbestemming, in stilte lijden en stille hoop. Hoop dat Onegin in ieder geval haar vertrouwen niet zal beschamen. Halverwege schakelt ze over van het formele ‘вы’, ‘U’ naar ‘ты’, ‘jij’, om in de laatste regel weer terug te schakelen. 

Volgens de verteller / Poesjkin was de brief oorspronkelijk in het Frans geschreven, en heeft hij hem zelf naar het Russisch vertaald. Hoewel Tanja Russisch sprak, was ze dankzij haar opvoeding grammaticaal sterker in het Frans. Bovendien waren haar voorbeelden ook in het Frans geschreven. Zo vervaagt Poesjkin ook hier weer de grenzen tussen fictie en werkelijkheid. De brief voldoet niet aan her strakke rijmschema van de rest van de roman, waardoor de brief vrij geschreven proza lijkt te zijn. Door expres 10 stanzas te wachten met het weergeven van de brief stijgt de spanning. 

Njanja, die dus blijkbaar zelf nooit hartstochtelijke liefde heeft gekend, heeft al haar liefde op Tanja en haar zus gericht. De aandoenlijke koosnaampjes die njanja heeft voor Tanja (33-34-35, my sweet, pretty one, my little early bird*, my pet, sweetheart) getuigen van de speciale band** tussen njanja en Tanja. Hoewel njanja niets snapt van Tanja’s gevoelens, ziet ze er geen probleem in om de brief van een jong meisje te laten bezorgen bij haar vrijgezelle buurman.

Antwoord

Tanja wacht de hele dag op antwoord van Onegin, maar in tegenstelling tot wat er in haar brievenromans gebeurt, komt dat antwoord niet. Lenski komt ’s avonds op bezoek, maar zonder zijn vriend. Als hoefgetrappel*** de komst van Onegin uiteindelijk toch aankondigt, vliegt Tanja als een speer via de achterdeur naar buiten. Haar vlucht door de tuin (38) wordt prachtig weergegeven, en staat in sterk contrast met de kalmte waarmee ze de brief schreef. Tanja’s vlucht doet zeker denken aan die van Onegin zelf als hij één van zijn buren aan ziet komen (2:5:2). Uitgeput ploft ze neer op een bankje. Ergens in de tuin zingen lijfeigene meisjes een (door Poesjkin verzonnen) volksliedje over verleiding om te voorkomen dat ze in de verleiding komen om van de frambozen die ze aan het plukken zijn te snoepen. Tanja luistert alleen naar mogelijke voetstappen… net als ze denkt dat hij niet meer komt, is Onegin plotseling daar en zegt Poesjkin doodleuk dat hij te moe is om nu te vertellen wat er toen gebeurde.

 

*Tanja staat op als Onegin naar bed gaat.

**Een Russische lijfeigene was bijna onlosmakelijk verbonden met de familie waar hij of zij bij hoorde. De njanja had een speciale plek in het gezin, voedde de kleine kinderen, vaak met haar eigen melk, en sliep bij ze. Als dank voor deze opoffering mocht ze vaak tot haar dood bij de familie blijven. Poesjkin was heel dol op zijn njanja.

*** Waarschijnlijk kwam Onegin in een rijtuig, maar de meeste illustraties geven Onegin te paard weer. 

*****

Hoofdstuk 4 staat in de planning voor 12 April 2020

Tekst en foto © Elisabeth van der Meer 2020