Waarin Onegin als een blok voor Tatjana valt en zij hem afwijst…
Tatjana is nu Prinses N
Op het eind van hoofdstuk 7 had Tatjana ongewild de aandacht van een corpulente generaal getrokken. Als we haar een paar jaar later terugzien in hoofdstuk 8 is er een hoop gebeurd: ze is inmiddels getrouwd en draagt nu de titel ‘Prinses N’. Inplaats van te vertellen hoe dat zo gekomen is, vertelt Poesjkin over zijn muze, die in de diverse stadia van zijn leven steeds weer andere vormen aannam. Op het eind van stanza 5 lijkt ze sprekend op (of is ze) Tatjana, een dorpsmeisje met een Franse roman in de hand. Nu blijkt dat zijn muze zich ook prima thuis voelt in de deftige salons van Sint Petersburg (6-7).
Het gebrek aan informatie over haar verloving en huwelijk met generaal N, of zelfs ook maar de volledige naam van ’N’, is in overeenstemming met Tatjana’s eigen gebrek aan belangstelling voor dergelijke zaken.
Onegin
Ook Onegin zien we nu terug, ditmaal in zijn eigen vertrouwde omgeving. Hij is op reis* geweest en is nu tegen de dertig. Nee, hij lijkt niets te zijn veranderd, hij is nog steeds verveeld met alles. Totdat hij Tatjana weer ziet. Hij kan zijn ogen niet geloven als hij haar plotseling ziet en moet zijn neef, die toevallig genoeg haar echtgenoot blijkt te zijn, om bevestiging vragen, die volleerde grande dame is inderdaad dat verlegen meisje van vroeger.
Wat Tatjana ook denkt als ze Onegin na jaren weer terugziet, ze groet hem net als elke andere willekeurige kennis. Zij heeft Onegin’s advies om haar gevoelens onder controle te houden (4:6:12) blijkbaar goed opgevolgd. Hoewel Tatjana ongetwijfeld niet opzettelijk handelt, doet haar afstandelijke houding denken aan de opening van hoofdstuk 4: the less we love her when we woo her, the more we draw a woman in. Het is nu alleen omgekeerd, door Onegin te negeren, draagt ze er juist aan bij dat hij verliefd op haar wordt.
Onegin’s brief
Onegin begint haar het hof te maken en als als zijn beproefde methodes geen enkel effect blijken te hebben, schrijft hij haar een brief. Door zijn een haar brief (hoofdstuk 3) aan elkaar te spiegelen benadrukt Poesjkin de verschillen tussen de twee. De brief van Onegin is een vreemde mengeling van verwijten (ze negeert hem) en gemeenplaatsen (To swoon and pass away… what rapture!). Als hij geen antwoord krijgt, schrijft hij er nog een en nog een. Ze blijft hem negeren, maar begint, begrijpelijkerwijs, nu wel tekenen van irritatie te tonen.
Zoals het een romantische held betaamt, zwelgt Onegin in zelfmedelijden en neerslachtigheid. Als hij ook daar weer genoeg van heeft, besluit hij nogal impulsief om naar haar toe te gaan. Hij haast zich langs de oevers van de Neva naar haar huis, loopt ongehinderd een reeks van vertrekken binnen tot hij zich in Tanja’s boudoir bevindt. De bijna sprookjesachtige manier waarop hij daar aankomt, deur na deur gaat open, spiegelt Tanja’s vlucht de tuin in (3:38) en haar vlucht van de beer (5:13). Poesjkin gebruikt dezelfde ‘interstrofische enjambement’ techniek in stanza’s 38-39 van hoofdstuk 3 als in stanza’s 39-40 van hoofdstuk 8: “so fast that, panting, on a bench at last she falls..” en “But where in such a headlong rush has my Eugene directly hastened?” Het overlopen van één zin van de ene naar de andere stanza is een literaire truc die Poesjkin hier toepast om de parallel tussen de twee scènes te benadrukken.
Tatjana’s afwijzing
Hij vindt Tanja daar terwijl ze net een van zijn brieven leest. Ze is nog niet helemaal aangekleed, is aan het huilen. Onegin knielt voor haar neer, en even lijkt ze te zwichten, maar dan wijst ze hem resoluut af. Nu is het haar beurt om Onegin een lesje over de liefde te leren. Ze zegt dat ze getrouwd is omdat haar moeder dat wilde, zegt dat ze niets geeft om de glitter en glamour van haar huidige leven, dat ze haar geliefde landelijke omgeving mist, en eindigt met de beruchte woorden ‘but I am now another’s wife, and I’ll be faithful all my life.’
Hoe moeten we dat als lezer nu opvatten? Is ze ongelukkig?
Ze doet voorkomen alsof ze met de eerste de beste aanbidder getrouwd is om van het gezeur van haar moeder af te zijn. Volgens Nabokov’s berekeningen is Tanja nu begin twintig. Haar man is zo’n vijftien jaar ouder. Zeker nog geen oude man. Haar huwelijk heeft haar bevrijd van haar moeder die haar niet begreep. Ze heeft nu een trotse en liefhebbende man en is dankzij het huwelijk een gerespecteerde en vermogende dame. Niets wijst er op dat haar man haar beperkt en naar alle waarschijnlijkheid kan ze zo vaak ze wil haar moeder opzoeken of naar het landgoed van haar man vertrekken. Ze kan zoveel boeken kopen als ze maar wil.
Door Onegin’s verschijning komen haar gevoelens van destijds weer boven (the simple girl he’d known before, who’d dreamed and loved, was born once more 41:13) en ze mijmert over de tijd dat haar toekomst nog open lag en ze nog niet wist dat Onegin niet de man was waar ze verliefd op was.
Ze begrijpt dat Onegin’s plotselinge interesse in haar alles te maken heeft met haar transformatie in Prinses N en dat hij nu evenmin als vroeger geen enkele intentie heeft om met haar te trouwen; als dat al überhaupt een optie was geweest in 1825. Ze wijst hem erop dat hij zijn kans gehad heeft en dat hij er verkeerd aan doet om te proberen haar te verleiden. Als ze hem verzoekt weg te gaan en toegeeft dat ze van hem houdt lijkt ze het tegen de Onegin van haar meisjesdromen te hebben. Haar laatste woorden kunnen dan ook geïnterpreteerd worden als een vermaning naar zichzelf om het verleden los te laten.
*De reizen van Onegin zijn door Poesjkin als appendix toegevoegd na (het laatste) hoofdstuk 8.
Interessante weetjes:
Hoofdstuk 8 is grotendeels geschreven op Boldino in 1830 tijdens een choleraepidemie. Poesjkin’s quarantaine staat bekend als de Boldino-herfst, een bijzonder productieve periode.
In de Russische tekst draagt Tatjana in stanza 17 een ‘frambozenrode baret’, in sommige engelse vertalingen ‘a raspberry beret’. Er gaan dus verhalen rond dat Prince zich door Jevgeni Onegin heeft laten beïnvloeden.
In stanza 27 stond oorspronkelijk dat Onegin zo verblind was door Tatjana’s verschijning, dat hij niet eens de tsaar en tsarina zag binnenkomen. Dat is typisch iets dat niet door de censuur kon komen.
In zijn beroemde en gepassioneerde speech over Poesjkin haalt Dostojevski Tatjana’s beroemde laatste woorden aan. Hij roemt haar als de ultieme Russische vrouw, die simpele dingen prefereert boven rijkdom, die zichzelf opoffert voor het geluk van haar man en die haar man trouw is, zelfs als ze met een oude man getrouwd is waar ze onmogelijk van kan houden: “No, a pure, Russian soul decides thus: Let me, let me alone be deprived of happiness, even if my happiness be infinitely greater than the unhappiness of this old man. Finally, let no one, not even this old man, know and appreciate my sacrifice: I will not be happy through having ruined another.”
Tekst and foto’s © Elisabeth van der Meer 2020
Onegin’s reizen staat in de planning voor 21 juni. Veel leesplezier!
Geen Oorlog maar Vrede 