Een Finse Legende
Een paar weken geleden ben ik verhuisd van mijn mooie stad Amsterdam naar het mooie Finland. Een grote stap die ik vol vertrouwen heb genomen. Het was liefde op het eerste gezicht, zowel met de man als met het land, en die liefde is in de afgelopen jaren alleen maar gegroeid. Ik kijk ernaar uit om Finland en de Finnen beter te leren kennen, een vraag mij met een grote glimlach af wat de toekomst gaat brengen.
Finnen in de Russische literatuur
Finland en Rusland zijn buurlanden, en in de Russische literatuur komen veel Finnen voor. Het leek me toepasselijk om dit onderwerp eens nader te bestuderen, en zo stuitte ik op De Salamander, een gotisch verhaal van de Russische romantische schrijver Odojevski. Ik had nog nooit iets van Odojevski gelezen, en was aangenaam verrast.
Odojevski
Vladimir Fjodorovitsj Odojevski (1803-1869) was een verarmde edelman, die net als Tolstoj een afstammeling was van de hoogste tak van de Russische aristocratie: de Rurik dynastie. Hij heeft tot zijn dood voor de Russische overheid gewerkt, en was bijzonder geïnteresseerd in literatuur, muziek, onderwijs, filosofie, wetenschap en het occulte. Schrijvers als Poesjkin, Toergenjev, Tolstoj en Dostojevski waren kind aan huis bij hem. Samen met Poesjkin heeft hij het bekende tijdschrift De Tijdgenoot opgericht. Op zijn Wikipedia pagina staat zelfs dat hij bloggen en e-readers heeft voorspeld. Met recht een opmerkelijk persoon!
Hij is tegenwoordig in de vergetelheid geraakt, overschaduwd door de eerder genoemde giganten. Desalniettemin vond ik hem fascinerend en heb zijn verhalen met veel plezier gelezen.
De Salamander
De Salamander (1841) is een complex verhaal waarin diverse legendes en invloeden samenkomen. Het verhaalt de geschiedenis van de Finse Jakko en zijn zuster Elsa, kinderen van een arme visser. Onder het welwillend toeziend oog van Peter de Grote maakt Jakko carrière in Sint Petersburg. Elsa, die helderziende gaven heeft, blijft in eerste instantie achter in Finland. Als haar welgestelde broer haar naar Rusland haalt, kan ze daar maar niet aarden, en de Russen vinden haar wel mooi, maar erg vreemd, en ze beschuldigen haar van hekserij. Odojevski neemt ons op sleeptouw op een reis vol legendes, bijgeloof, tovenarij, hebzucht en alchemie, en het verhaal eindigt in een spookhuis in Moskou.
De Kalevala
Het verhaal begint met een mythologische beschrijving van Finland, die de sfeer van het grote Finse epische gedicht De Kalevala* ademt. De Kalevala was voor het eerst gepubliceerd in Finland in 1836, en was in 1841 nog niet in het Russisch vertaald. Elias Lönnrot had het gebaseerd op de Karelische legendes die hij had verzameld. Een vriend van Odojevski, de Rus Jakov Grot, was echter meerdere keren met Lönnrot meegegaan op onderzoek in Karelië, en hij had diverse artikelen over De Kalevala en Finland en de Finnen gepubliceerd in De Tijdgenoot. Dit verklaart Odojevski’s gedetailleerde kennis van het onderwerp.
Poesjkin
Een andere grote bron van inspiratie was, hoe kan het ook anders, zijn vriend Poesjkin: de eenvoudige Finse visserszoon die mede door Peter de Grote een goede opleiding krijgt, doet de lezer natuurlijk denken aan De Moor van Peter de Grote (1837). Het beeld van de arme Finse visser en de overstroming van Sint Petersburg lijken regelrecht uit De Bronzen Ruiter (1833) te komen. Jakko’s ziekelijke hebzucht in het tweede deel van het verhaal vertoont grote gelijkenis met die van Herman in De Schoppenvrouw (1834). Zoals ik al eerder uitgelegd heb, werd dit niet als plagiaat beschouwd, maar eerder als een eerbetoon.
De Finnen versus de Russen
Hoe werden de Finnen gezien ten opzichte van de Russen? De Finnen worden als halve wilden afgeschilderd ten opzichte van de geschoolde en geavanceerde Russen. Zij hebben een schitterende stad, en een leger, terwijl de Finnen in primitieve hutjes wonen en gedwongen worden te vechten voor andere naties. De Russen voelden zich duidelijk superieur. Maar er is ook een (romantische) bewondering voor de pure ziel en de verbondenheid met de natuur van de eenvoudige Fin. In zijn introductie beschrijft Odojevski de Finnen als volgt: “vriendelijk, geduldig, gehoorzaam aan autoriteiten, plichtsgetrouw, maar wantrouwig en zo sluw, dat ze bij het zien van een vreemdeling doen alsof ze hem niet begrijpen. Eenmaal beledigd, kent hun wraak zijn weerga niet”.
Zo! Een gewaarschuwd mens telt voor twee!
*De Kalevala is een episch gedicht, vergelijkbaar met de Odyssee van Homerus. Elias Lönnrot heeft in Karelië, een streek die tegenwoordig gedeeltelijk in Finland en Rusland ligt, volkslegendes en liederen verzameld, en die gecombineerd in één werk. Met dit werk heeft hij de Finnen als het ware een identiteit gegeven als volk.
*******
Tekst en foto's © Elisabeth van der Meer
Bronnen:
The Salamander and Other Gothic Tales – Vladimir Odoevsky
Empire and the Gothic / The Politics of Genre – A. Smith & W. Hughes
To whom does the Kalevala belong? – Timo Vihavainen
The north in Russian romantic literature – Otto Boele
Rekonstruoidusta kansaneepoksesta Lönnrotin runoelmaksi – Kalevala Venäjällä – Kalevala maailmalla. Helsinki: SKS. 2012 – Mirja Kemppinen ja Markku Nieminen
https://en.m.wikipedia.org/wiki/Vladimir_Odoyevsky
Posted with Blogsy
Een Russische Affaire 